تقابل مکان و کارکردهای معنایی آن در رمان «موسم الهجرة إلی الشمال»

چکیده عنصر مکان به عنوان یکی از عناصر هنری داستان، نقشی بسیار تأثیرگذار در پیشبرد حوادث داستان و پرده­برداری از ویژگی­های شخصیت­ها و تفهیم آنها دارد. رمان نویسان توانمند هیچگاه نتوانسته­اند از کنار این عنصر به طور سطحی عبور کنند، بلکه با مهارت هنری خود آن را برای اهداف خاصی به خدمت گرفته­اند. الطیب صالح-رمان نویس نابغه جهان عرب- نیز در مشهورترین رمان خود «موسم الهجرة إلی الشمال»  توجه ویژه­ای به عنصر مکان نموده است. این مقاله در نظر دارد با تکیه بر مبانی نظریه روایت شناسی که اهمیت خاصی به عنصر زبان در شکل­گیری مکان روائی می دهد، مسأله تقابل مکان و کارکردهای معنایی و چگونگی توصیف آن و ارتباطش با شخصیت­های داستانی را در این رمان بررسی نماید.  به نظر می­رسد الطیب صالح به خوبی توانسته است از مساله تقابل مکان­ها برای تفهیم مفهوم تقابل دنیای شرق وغرب که این رمان بر اساس آن شکل گرفته است، بهره ببرد. به طوری­که با «توصیف خلّاق» مکان­های مختلف و بیان «جزئیات مؤثر» آنها ضمن نمایاندن این مکان­ها به خواننده، به آنها شکلی نمادین بخشیده و از آن برای برانگیختن حس کنجکاوی خواننده استفاده نموده است، تا جایی که گره­گشایی مهمترین گره این داستان یعنی کشف شخصیت رازآلود قهرمان داستان تنها از طریق فهم عنصر مکان ممکن می­نماید. کلید واژه­ها: تقابل مکان، روایت شناسی، الطیب صالح، موسم الهجرة إلی الشمال